Tôi từng định viết một bài ngắn gọn về “piano voicing”, nhưng rồi chợt nhận ra khái niệm này có đến ba nghĩa hoàn toàn khác nhau – và mỗi nghĩa đều xứng đáng để nghiền ngẫm. Thứ nhất, voicing là cách sắp xếp các nốt trong một hợp âm – thường thấy trong nhạc jazz, nơi nghệ sĩ quyết định độ dày mỏng, sự trải rộng của hợp âm để tạo màu sắc riêng. Thứ hai, voicing còn là nghệ thuật biểu diễn, khi người chơi làm giai điệu nổi bật lên trên phần đệm – để giai điệu ngân lên, trong trẻo, xuyên qua những tầng âm thanh xung quanh. Và cuối cùng, có lẽ là nghĩa sâu sắc nhất: voicing chính là kỹ thuật điều chỉnh âm sắc của cây đàn piano. Đó là khía cạnh tôi muốn cùng bạn khám phá.
Thuở nhỏ, tôi ngây ngô nghĩ rằng mỗi thương hiệu piano đều có một “chất giọng” riêng biệt. Dĩ nhiên, điều đó đúng phần nào – nhưng càng trải nghiệm, tôi càng hiểu rằng âm sắc có thể thay đổi đáng kể, không chỉ giữa các hãng mà ngay cả giữa hai cây đàn cùng mẫu. Vì sao? Bởi piano được tạo nên từ gỗ, nỉ, thép, da, gang – những vật liệu tự nhiên, vốn không có cái nào giống cái nào. Không có hai cây đàn nào thật sự hoàn toàn giống nhau. Voicing vì thế mà trở thành linh hồn: vừa để định hình tính cách tổng thể, vừa để làm âm thanh của cây đàn trở nên cân bằng, “ngọc nào cũng sáng như ngọc nào”.
Tôi nhớ năm 13 tuổi, cô giáo dạy tôi hãy chơi một thang âm như “chuỗi ngọc trai” – từng viên ngọc đều tròn trịa, đồng màu, đồng dáng. Mỗi nốt phải liền mạch, trong trẻo, để tai người nghe tưởng rằng chỉ có một tiếng hát đơn âm đang vang lên. Thế nhưng, có lúc đang chơi, bỗng một nốt bật ra – gắt gỏng, chói lóa, “kim loại” hơn những nốt khác. Những lúc ấy, voicing chính là phép màu để đưa nốt lạc quẻ kia trở về hài hòa với cả chuỗi.
Vậy voicing diễn ra thế nào? Trước hết, piano phải được chỉnh dây thật hoàn hảo – nếu ba sợi dây của cùng một nốt không cùng cộng hưởng, làm sao ta nghe được sắc thái thật sự của âm thanh? Trong quá trình lên dây, kỹ thuật viên sẽ phát hiện những “nốt khó ưa” – những điểm gắt gỏng cần xử lý sau. Và rồi từng bước, họ tinh chỉnh: sắp lại dây cho khớp điểm cộng hưởng, chỉnh búa sao cho đánh trúng vào tâm dây, nắn lại quỹ đạo búa để âm thanh không bị lệch. Có khi chỉ là dũa nhẹ đầu búa để xóa vết hằn, hoặc sửa một chi tiết cơ học khiến âm thanh méo mó.
Khi mọi thứ đã được chuẩn bị, voicing bắt đầu – chạm đến linh hồn cây đàn. Và ở đây, điều kỳ diệu xuất hiện: âm thanh nào bạn muốn từ piano của mình? Một sức mạnh rực sáng, hay sự dịu dàng mơ hồ như làn gió thu? Với tôi, cái đẹp nhất là sự linh hoạt: nhẹ nhàng, ấm áp khi thì thầm, nhưng có thể vươn lên đầy uy lực khi cần.
Kỹ thuật phổ biến nhất chính là “needling” – dùng kim xuyên nhẹ vào đầu búa bằng nỉ để làm mềm, nới lỏng thớ nỉ, giúp âm thanh bớt chói, thêm dày, thêm màu. Ngược lại, nếu cần âm thanh rực rỡ hơn, người ta có thể dùng dung dịch làm cứng búa. Nhưng đó là con dao hai lưỡi: một khi hóa chất đã thấm vào nỉ, không thể rút ra. Có những cây đàn trở nên hỏng hẳn vì quá tay. Bởi vậy, người thợ giỏi luôn biết tiết chế – đôi khi thay búa mới còn khôn ngoan hơn cố gắng ép cây đàn trở thành thứ nó vốn không phải.
Piano không bao giờ đứng yên. Nó sống, nó thay đổi theo thời gian, theo khí hậu, theo bàn tay người chạm đến. Voicing vì thế cũng không phải công việc “một lần là xong”, mà là hành trình song hành cùng tuổi thọ của cây đàn. Có lẽ bạn đã từng thấy tình yêu của mình dành cho cây đàn dần nhạt phai – không còn tiếng ngân ấm áp như thuở mới mua. Nhưng đôi khi, chỉ cần voicing đúng cách, tiếng đàn bỗng trở lại đầy sức sống, khiến bạn nhớ ra vì sao mình từng say mê nó đến thế.
Âm nhạc không chỉ là những nốt nhạc, mà còn là cách ta nuôi dưỡng linh hồn của nhạc cụ. Và piano voicing chính là nghệ thuật ấy – lặng lẽ, tinh tế, nhưng mở ra cả một thế giới sắc màu cho trái tim người chơi.