Bạn đã từng nghe ai đó mô tả một vật gì đó là “đen tuyền” chưa? Từ “jet” trong cụm “jet black” bắt nguồn từ tiếng Pháp “jaiet”, liên quan đến một quy trình từ những năm 1300, khi người ta đánh bóng than bùn (lignite – một dạng than non) để tạo nên độ bóng sâu. Từ đó, nó trở thành thước đo của màu đen từ thế kỷ 18.
Thế nhưng trong thời hiện đại, “đen piano” đã vượt qua “đen tuyền” để trở thành chuẩn mực của màu đen sâu nhất, mịn nhất và sang trọng nhất. Với sự phát triển của công nghệ và kỹ thuật, lớp sơn đàn piano ngày nay đạt đến độ hoàn hảo, đến mức khi nhắc đến “piano hiện đại”, người ta thường mặc định nghĩ ngay đến màu đen bóng loáng. Điều này thể hiện rõ ở thực tế: phần lớn những cây đàn piano bán ra hiện nay đều có lớp phủ đen bóng.
Nhưng làm thế nào để đạt được lớp sơn đen như gương ấy? Đàn piano không hề được nhúng vào một lớp nhựa bóng thần kỳ nào để có ngay bề mặt mịn hoàn hảo. Để tạo nên lớp sơn “piano black”, quá trình chế tác đòi hỏi sự tỉ mỉ đến mức khắt khe. Giống như một tấm gương, bề mặt đàn piano sẽ phơi bày ra mọi khuyết điểm, dù là nhỏ nhất. Chính khả năng phản chiếu hoàn hảo ấy là minh chứng cho cả sự đổi mới công nghệ lẫn tay nghề chế tác tinh xảo.
Qua những lần đến thăm các nhà máy piano, tôi nhận ra rằng, bí quyết của lớp hoàn thiện này không nằm nhiều ở việc phun sơn trong môi trường không bụi, mà chủ yếu ở công đoạn làm phẳng và đánh bóng lớp sơn polyurethane đen. Đây là những bước cơ bản để tạo nên “đen piano” hoàn hảo:
Bước 1: Chuẩn bị bề mặt gỗ
“Substrate” – tức lớp nền bên dưới – là yếu tố đầu tiên quyết định bề mặt sơn có mịn hay không. Đàn piano nào cũng cần có lớp nền gỗ được xử lý hoàn hảo (có thể là gỗ MDF hoặc gỗ nhiều lớp ép lại) vừa để chống cong vênh, vừa đảm bảo bề mặt phẳng. Công đoạn bào và chà nhám gỗ phải được thực hiện chính xác, bởi vì lớp sơn đen bóng chỉ là một lớp phủ mỏng phía trên. Nếu bề mặt gỗ có vết xước, rãnh hay tì vết, tất cả sẽ hiện rõ dưới lớp sơn gương sau cùng.
Bước 2: Phun nhiều lớp sơn polyurethane
Sử dụng súng phun, người thợ sẽ phun nhiều lớp lót và lớp sơn đen polyurethane nối tiếp nhau. Mỗi lớp phủ lên lại làm bề mặt dày hơn. Ở giai đoạn này, cây đàn trông đã khá bóng, nhưng thực ra vẫn còn xa mới đạt đến mức hoàn thiện. Các lớp phun này chỉ nhằm mục đích tạo độ dày cần thiết, phần lớn sau đó sẽ được mài đi.
Bước 3: Làm phẳng bề mặt
Một bề mặt phun sơn có thể sáng bóng, nhưng chưa chắc đã mịn phẳng. Khi nhìn kỹ dưới ánh sáng, ta sẽ thấy hiện tượng gọi là “vỏ cam” – bề mặt gợn sóng giống như vỏ quả cam, do quá trình phun và khô không đều. Chính những gợn sóng này khiến bề mặt mất đi hiệu ứng gương.
Vì vậy, lớp sơn phải được mài phẳng. Thật trớ trêu, để tạo nên độ bóng hoàn hảo, người thợ phải mài lớp sơn bóng thành một bề mặt xám mờ. Lý do là ánh sáng chỉ phản chiếu hoàn hảo trên bề mặt phẳng tuyệt đối. Để đạt được điều đó, nhiều cấp độ giấy nhám mịn được sử dụng, từ thô đến siêu mịn, để từ từ loại bỏ gợn sóng và làm mặt phẳng mịn đều.
Bước 4: Đánh bóng
Nếu mài là quá trình loại bỏ lớp sơn thừa, thì đánh bóng chính là quá trình loại bỏ các vết xước do mài để đưa bề mặt trở lại độ bóng như gương.
Ngày nay, công đoạn này đã được hỗ trợ bởi công nghệ: các loại máy đánh bóng quỹ đạo với tốc độ cực nhanh giúp tạo kết quả đồng đều và hoàn hảo. Trong các nhà máy lớn sản xuất hàng ngàn cây đàn mỗi năm, máy móc khổng lồ được dùng để đạt hiệu suất cao. Nhưng với các nhà chế tác thủ công, quá trình đánh bóng bằng tay vẫn giữ vai trò quan trọng, nhất là ở những chi tiết nhỏ, góc cạnh khó chạm tới.
Người thợ sử dụng các hợp chất đánh bóng chứa hạt mài siêu nhỏ kết hợp với bánh xe đánh bóng. Nhiệt sinh ra từ ma sát cùng với hợp chất mài giúp biến bề mặt xám mờ trở lại sáng bóng. Công đoạn cuối cùng là đánh bóng bằng bánh vải mềm để đạt đến độ bóng gương hoàn hảo.
Kết quả cuối cùng
Sau tất cả, chúng ta có được một cây đàn piano với lớp phủ phản chiếu đẹp mắt, bền bỉ và sang trọng. Ngày nay, lớp “piano black” không chỉ làm cho cây đàn trở thành nhạc cụ mà còn biến nó thành một tác phẩm nghệ thuật.
