Tôi từng nhiều lần nghe thấy câu nói: “Tôi chỉ đang nghiên cứu xem nên mua cây đàn piano nào.” Nhưng “nghiên cứu” ở đây thật sự nghĩa là gì? Người ta tìm hiểu điều gì khi nói rằng họ đang xem xét một cây đàn piano? Chẳng phải piano nào cũng có 88 phím, ba bàn đạp và lớp sơn bóng loáng sao? Đúng, nhưng piano không chỉ dừng lại ở những yếu tố bề ngoài ấy. Câu hỏi đáng để đặt ra hơn là: điều gì khiến một cây đàn khác biệt so với cây đàn khác?
Trong hành trình khám phá ấy, tôi muốn dẫn bạn đến yếu tố mà theo tôi là trung tâm của linh hồn đàn piano: chiếc búa nỉ. Tất nhiên, một cây đàn được cấu thành từ hàng ngàn chi tiết, và cho rằng chỉ một yếu tố quyết định toàn bộ chất lượng là quá giản đơn. Các bộ phận của đàn gắn bó khăng khít như một cơ thể, không thể tách rời. Nhưng hãy tưởng tượng: khi bạn ném một hòn đá xuống mặt hồ, từ điểm chạm ấy, những vòng sóng lan tỏa ra khắp mặt nước. Búa đàn gõ vào dây cũng như thế, chỉ khác rằng những vòng sóng ấy là âm thanh, khởi nguồn cho toàn bộ bản nhạc.
Vì sao tôi tin rằng búa đàn là trọng tâm của âm sắc? Khi các con tôi còn nhỏ, chúng tôi đưa cho chúng một “cái trống” làm từ chiếc tô kim loại úp ngược. Chúng gõ nhịp theo nhạc bằng thìa gỗ. Đổi thìa gỗ thành thìa nhựa, âm thanh đổi khác. Thay bằng thìa kim loại, âm thanh lại khác nữa. Và nếu là gậy cao su hay mảnh vải, sự thay đổi còn rõ rệt hơn. Chính chất liệu làm nên âm thanh. Với piano cũng vậy: lớp nỉ bao bọc đầu búa là ranh giới mong manh giữa im lặng và âm nhạc. Bao năm gắn bó cùng nghề, tôi nhận ra rằng cú chạm của búa nỉ vào dây đàn là khoảnh khắc quyết định, như một dòng thác đổ.
Thật bất ngờ, búa piano tuy trông giống nhau nhưng lại khác biệt vô cùng. Từ chất lượng nỉ, loại gỗ làm lõi, cách chế tác, cho đến nghệ thuật chỉnh âm – tất cả đều để lại dấu ấn trên từng nốt nhạc. Mỗi khác biệt ấy nhỏ bé như hạt bụi, nhưng tích tụ lại, nó có thể thay đổi cả linh hồn của cây đàn.
Chất lượng nỉ chính là trái tim của búa. Tôi từng trò chuyện với những nghệ nhân làm nỉ và mới hay rằng để tạo nên loại nỉ dành cho piano, người ta phải trải qua đến hơn hai chục công đoạn, từ chải, hấp hơi, ép nỉ… và quan trọng nhất là sự chọn lọc giữa sợi dài và sợi ngắn. Thậm chí, trong thập kỷ qua, có nhà sản xuất đã trở lại với loại “nỉ tự nhiên”, ít xử lý hóa chất, giữ lại lớp sáp len thiên nhiên – lanolin – giúp nỉ mềm dẻo, đàn hồi, và giàu nhạc tính hơn. Bạn có thể nghe thấy sự khác biệt ấy. Hãy lắng nghe thật kỹ: âm sắc có chiều sâu, có sự ấm áp như một hơi thở. Âm thanh không nên khô khan, cũng không chói gắt; nó phải đủ màu sắc, đủ phong phú để bạn có thể thì thầm những âm pianissimo mềm mại, hoặc tuôn trào dồn dập trong fortissimo mạnh mẽ. Một cây đàn tốt sẽ cho bạn cả hai thế giới ấy, và chính nỉ tốt tạo nên điều kỳ diệu này.
Không chỉ nỉ, phần lõi gỗ bên trong búa cũng vô cùng quan trọng. Loại gỗ nhẹ như gỗ gụ giúp búa di chuyển nhanh hơn, trong khi gỗ nặng như sồi hay óc chó lại tạo ra phản ứng khác, đòi hỏi nhiều năng lượng hơn từ bàn tay người chơi. Chỉ cần chênh vài gram ở đầu búa cũng có thể khiến cảm giác chạm phím thay đổi rõ rệt. Vì vậy, việc chọn gỗ không chỉ ảnh hưởng đến âm sắc, mà còn quyết định cả sự nhạy bén trong cảm nhận.
Công nghệ chế tác búa cũng là một thế giới riêng. Có búa được ép nóng – khi thêm nhiệt trong quá trình nén nỉ – giống như khi bạn vô tình để bàn ủi trên áo quá lâu, vải không cháy nhưng đã bị bóng, bị chai. Sợi len khi bị ép nóng sẽ mất đi phần tự nhiên. Ngược lại, phương pháp ép lạnh, giữ sợi len nguyên vẹn, mới là truyền thống và được ưa chuộng nhiều hơn hiện nay. Những cây đàn với búa ép lạnh thường sở hữu dải biểu cảm rộng hơn, phong phú hơn.
Và sau cùng, không thể quên “voicing” – nghệ thuật chỉnh âm. Dù vật liệu có tốt đến đâu, nếu không có bàn tay người thợ tinh chỉnh, âm thanh có thể vẫn nhạt nhòa, chói gắt, hay thiếu sức sống. Một kỹ thuật viên giỏi có thể “mở khóa” tiếng đàn, khiến âm thanh trở nên tròn đầy, giàu cảm xúc và thỏa mãn đôi tai tinh tế nhất. Chính ở bước cuối cùng này, một cây đàn piano mới thực sự tìm thấy giọng nói riêng của mình.
Tôi thích câu nói của nhà soạn nhạc Federico Mompou: “Khi tôi ngửi một bông hoa, tôi chẳng nghĩ đến việc nó được trồng thế nào. Tôi thưởng thức âm nhạc cũng theo cách ấy.” Với piano cũng vậy, bạn không cần phải phân tích từng chi tiết để tận hưởng nó. Nhưng khi biết được những bí mật ẩn sau lớp sơn bóng loáng, bạn sẽ thấy mỗi tiếng đàn ngân lên như một cánh hoa hé nở. Hãy chơi thật nhiều cây đàn, quên đi những định kiến về thương hiệu, để tìm ra âm thanh chạm đến trái tim bạn.
Và khi điều đó xảy ra, bạn sẽ hiểu vì sao tôi tin rằng, tất cả bắt đầu từ chiếc búa nỉ nhỏ bé ấy.