Trong thế giới piano, có lẽ không có cụm từ nào gây nhiều tranh cãi hơn câu hỏi: “Nhưng… nó có pedal giữa không?”
Một câu hỏi nghe tưởng chừng nhỏ nhặt, nhưng lại đủ khiến biết bao cuộc thảo luận nổ ra. Vì sao ư? Bởi pedal giữa trên piano chính là phần ít được sử dụng nhất, nhưng lại thường bị để ý nhiều nhất.
Tôi nhớ có lần, một nghệ sĩ jazz hàng đầu thành phố, ngay khoảnh khắc anh chuẩn bị ký giấy tờ mua chiếc grand piano mới tinh, anh bỗng quay sang hỏi tôi:
“Glen, cho tôi hỏi thật… pedal giữa để làm gì? Ai cũng nghĩ tôi là dân chuyên, nhưng thú thật tôi chẳng biết, lại ngại hỏi!”
Chúng tôi cùng cười lớn. Một bậc thầy âm nhạc, bao năm tung hoành sân khấu mà chưa từng một lần cần đến pedal giữa. Và anh lại hỏi đúng điều tôi luôn muốn nói: nó có thật sự cần thiết không?
Nếu xét theo tần suất sử dụng:
- Pedal phải (sustain/damper) chiếm tới 98%, bởi nó nâng búa giảm âm, cho tiếng đàn ngân vang kể cả khi ngón tay đã rời phím. Nó chính là hơi thở, là đôi cánh làm đầy bản nhạc.
- Pedal trái (una corda) chiếm 1.9%, làm mềm tiếng đàn, đổi màu âm sắc, để ta thì thầm trong âm nhạc.
- Còn pedal giữa… may ra chỉ 0.01%. Và nó, mới là nơi ẩn chứa nhiều bí mật thú vị.
Sostenuto – Duy trì chọn lọc
Nếu pedal phải duy trì tất cả nốt nhạc, thì sostenuto pedal chỉ giữ lại những nốt bạn chọn. Một nền âm thanh vững chắc, để những giai điệu mới cất lên mà không xóa đi cái cũ. Đặc biệt, nghệ sĩ thường dùng nó để giữ âm trầm, tạo nền cho giai điệu bay lượn ở quãng cao.
Bass Damper – Phiên bản giản lược
Một số hãng sản xuất nghĩ: nếu phần lớn người chơi chỉ cần giữ nốt trầm, vậy tại sao không tạo riêng một pedal chỉ duy trì âm bass? Vậy là pedal giữa đôi khi trở thành bass sustain, đơn giản hơn sostenuto nhưng vẫn hiệu quả.
Practice – Mute – Celeste
Trên nhiều upright piano hiện đại, pedal giữa hoàn toàn tách biệt khỏi khái niệm sustain. Nó được gọi là practice pedal hay celeste pedal. Chỉ cần nhấn xuống, một lớp nỉ mỏng trượt vào giữa búa và dây đàn, khiến âm thanh nhỏ đi rõ rệt. Thứ công cụ giản dị này đã trở thành người bạn đồng hành của bao gia đình, giúp ta luyện tập giữa đêm khuya mà không đánh thức cả căn nhà.
Silent Pedal – Âm nhạc riêng tư
Thời đại công nghệ mang đến một biến tấu mới: silent pedal. Khi nhấn, búa đàn không còn chạm dây, thay vào đó cảm biến hồng ngoại ghi lại từng phím bấm và phát tiếng đàn qua tai nghe. Đêm khuya, cả thế giới im lặng, nhưng người nghệ sĩ vẫn có thể phiêu du trong không gian âm nhạc của riêng mình.
Những biến thể kỳ lạ
Có những cây đàn từng gắn pedal giữa chỉ để hạ những… chiếc đinh đồng lên dây, tạo tiếng honky-tonk như quán bar miền Tây. Có những cây đàn, pedal giữa chẳng nối với cái gì cả – một món “trang trí” đơn thuần, thỏa mãn ước muốn có ba pedal cho đủ bộ.
Lịch sử của Sostenuto
Sostenuto pedal xuất hiện từ giữa thế kỷ 19, được anh em nhà Boisselot tại Pháp đăng ký bằng sáng chế vào năm 1843. Đến thập niên 1870, Steinway cải tiến và đưa vào chuẩn mực chế tác grand piano. Nó mở ra một hướng đi mới trong biểu đạt âm nhạc – nơi người nghệ sĩ có thể dựng nền âm thanh cố định, rồi tự do xây dựng những tầng hòa âm chồng lên đó.
Ứng dụng thực tế
Sostenuto thường dùng để giữ âm trầm khi thay đổi hợp âm ở quãng cao. Còn nếu bạn chỉ có upright piano với pedal “celeste”? Đừng lo. Vẫn có thể mô phỏng bằng cách “nửa pedal” sustain: giữ một phần pedal phải, để dây trầm còn ngân mà dây cao được làm sạch. Không hoàn hảo, nhưng vẫn đủ cho những khoảnh khắc hiếm hoi cần đến.
Và cuối cùng, tôi xin khép lại bằng câu nói hóm hỉnh của nghệ sĩ – danh hài Victor Borge:
“Bạn biết không, nhiều người hỏi tôi: Tại sao grand piano lại có ba pedal? À, pedal giữa là để… tách hai pedal còn lại. Tiếc cho những ai có tới ba bàn chân.”