Soundboard – Trái tim ngân vang của cây đàn piano
Khi nghiên cứu về piano, người ta không thể bỏ qua soundboard – bàn cộng hưởng, nơi biến những rung động vô hình thành âm thanh khiến cả không gian bừng nở.
Hãy hình dung: khi một phím đàn được nhấn, búa gõ vào dây, dây rung lên và truyền chấn động qua bridge xuống soundboard. Từ đây, soundboard đảm nhận vai trò như một “máy biến năng” – chuyển những rung động mảnh mai của dây thép thành sóng âm thanh mà tai người có thể nghe thấy. Chúng ta thường ví nó như một bộ khuếch đại, nhưng thực ra, ampli điện tử thêm năng lượng vào tín hiệu, còn soundboard thì chỉ chuyển hóa và lan tỏa năng lượng sẵn có. Nó giống như mặt trống: viền thì gắn chặt, còn trung tâm tự do rung động, tạo nên tiếng vang. Nếu không có soundboard, tiếng piano chỉ là những lời thì thầm lạc lõng trong không gian.
Hành trình của gỗ vân sam (spruce)
Hơn một thế kỷ trước, các nghệ nhân đã chọn gỗ vân sam làm chất liệu lý tưởng cho soundboard – có lẽ được truyền cảm hứng từ đàn violin hay harpsichord. Spruce vừa bền chắc, vừa dẻo dai, vừa ngân vang. Trong cuốn A Treatise on the Art of Pianoforte Construction (1916), tác giả ghi lại những thí nghiệm với nhiều vật liệu khác như sắt, đồng, nhôm… nhưng cuối cùng, tất cả đều nhường chỗ cho spruce – loại gỗ chứa đựng bí mật của âm sắc trong trẻo.
Yamaha từng lý giải rất thú vị: nếu chỉ cần âm thanh to, một tấm kim loại đã làm tốt hơn gỗ. Nhưng kim loại khuếch đại đồng đều cả tần số thấp lẫn cao, khiến tiếng đàn trở nên chói gắt. Ngược lại, spruce lọc bỏ những tần số cao thừa thãi, chỉ giữ lại những âm sắc trầm ấm, tròn đầy, giàu nhạc tính. Chính vì vậy, spruce – đặc biệt là loại Sitka từ Alaska – được tôn vinh như báu vật của giới chế tác đàn.
Soundboard – chiếc “bộ lọc” âm nhạc
Soundboard không chỉ khuếch đại, mà còn lọc và định hình màu sắc âm thanh. Lịch sử đã chứng minh: trong vô vàn vật liệu, spruce là loại gỗ cân bằng hoàn hảo giữa độ bền, độ cộng hưởng và khả năng chịu sức căng khủng khiếp từ dây đàn. Từ đầu thế kỷ 20, khoa học đã khẳng định: spruce sẽ mãi là lựa chọn số một.
Vậy nên chọn Solid hay Laminate?
Nếu hầu hết soundboard đều làm từ spruce, điều gì tạo nên khác biệt? Đó chính là kết cấu: soundboard nguyên khối (solid) hay ép nhiều lớp (laminate).
· Solid soundboard: làm từ các tấm gỗ nguyên khối, truyền thống, giàu giá trị, nhưng cực kỳ tốn gỗ quý hiếm, khó sản xuất hàng loạt, lại phụ thuộc vào những cây gỗ trăm năm có vân đẹp.
· Laminated soundboard: gồm nhiều lớp gỗ ép lại, bền chắc, ổn định, ít hao phí, thân thiện môi trường. Quá trình chế tác phức tạp, nhưng mang lại sự đồng nhất trong sản phẩm.
Trong nhiều thập kỷ qua, soundboard laminate từng gặp thất bại, nhưng ngày nay đã đạt đến độ hoàn thiện đáng kinh ngạc. Thậm chí có những cây đàn khiến nghệ sĩ phải hỏi lại: “Đây là solid hay laminate vậy?” – nghĩa là tai họ đã không còn phân biệt được.
Thế nhưng, piano cao cấp vẫn trung thành với solid, bởi giá trị lịch sử, truyền thống và vì họ sản xuất số lượng nhỏ, không cần giải pháp thay thế quy mô lớn. Tâm lý “solid là thuần khiết” vẫn còn đậm sâu, giống như trong nội thất: nhiều người coi gỗ nguyên khối là cao quý, trong khi những món đồ cổ tuyệt đẹp lại được làm từ veneer tinh xảo.
Khi lắng nghe một soundboard
Dù là solid hay laminate, giá trị cuối cùng nằm ở âm nhạc. Khi thử đàn, đừng quá bận tâm về số lượng xương chống, hay bề mặt được cạo tay hay máy móc. Hãy lắng nghe:
· Sustain (độ ngân): một cây đàn tốt sẽ giữ âm lâu dài, như gợn sóng trên mặt hồ lan xa đến tận chân trời.
· Color (màu sắc): âm thanh phải đồng đều, không quá gắt ở trầm hay quá chói ở cao, mà phải hòa quyện mượt mà qua từng quãng tám.
· Blind spots (điểm mù): đôi khi có những vùng phím bỗng trở nên “câm lặng”, không ngân vang – đó là khi soundboard hoặc gỗ có vấn đề.
· Unwanted vibrations (rung động thừa): những âm phụ không mong muốn, khó sửa chữa nếu xuất phát từ soundboard.
Lời kết
Soundboard – thoạt nhìn chỉ như một tấm gỗ, nhưng thực chất là linh hồn ngân vang của piano. Nó không đơn giản là “một tấm ván” mà là cả một hệ thống âm học tinh vi, nơi từng thớ gỗ, từng đường vân, từng lớp keo ép đều góp phần định hình giọng nói riêng của mỗi cây đàn.
Và khi bạn nghiên cứu piano, hãy nhớ: đừng chỉ đọc thông số, đừng chỉ nhìn kết cấu. Hãy lắng nghe. Lắng nghe nhiều lần, so sánh nhiều cây đàn, để rồi tự trái tim bạn sẽ nhận ra: đâu là soundboard cất lên tiếng gọi của mình.