Hãy thử hình dung một buổi hội chợ nhộn nhịp của những năm 1920. Giữa tiếng huyên náo của đám đông, người giới thiệu rộn ràng cất tiếng: “Xin mời, xin mời! Hãy đến xem cây đàn piano kỳ diệu có thể tự chơi nhạc! Chỉ cần đạp bàn đạp, và cuộn giấy này sẽ cất lên giai điệu của Swanee, The Entertainer hay Bicycle Built for Two.”
Đó chính là sự xuất hiện của piano tự động – phát minh ra đời từ cuối thế kỷ 19 khiến cả thế giới choáng ngợp. Cơ chế hoạt động của nó kỳ thú như một chiếc kèn harmonica… nhưng ngược lại. Thay vì thổi hơi vào lỗ, cây đàn lại hút không khí qua thanh “tracker bar” được đục lỗ. Trên cuộn giấy, mỗi lỗ nhỏ đại diện cho một nốt nhạc. Khi cuộn giấy trượt qua, không khí được dẫn vào ống, và phím đàn vang lên nhờ hệ thống bellow cùng những bánh răng phức tạp.
Phát minh này từng là một kỳ quan công nghệ, nhưng không phải không có nhược điểm. Những chiếc đàn nặng nề, cồng kềnh, vừa khó di chuyển vừa đòi hỏi người chơi liên tục đạp bàn đạp – một “bài tập thể lực” không hề nhẹ. Và sau mỗi bản nhạc, bạn lại phải thay cuộn giấy mới.
Bước sang thế kỷ 21, piano tự động đã khoác lên mình một diện mạo hoàn toàn mới. Giờ đây, chúng gọn nhẹ, dễ vận hành, và quan trọng hơn, mở ra những chân trời sáng tạo trong giáo dục, giải trí và kết nối. Thay cho hệ thống bellow rắc rối là những solenoid – những pít-tông điện tử nhỏ bé điều khiển từng phím đàn. Thay cho cuộn giấy là tệp dữ liệu kỹ thuật số. Thay cho guồng máy nặng nề là các linh kiện tinh xảo, nhỏ đến mức gần như vô hình.
Thực ra, công nghệ này đã tồn tại hơn 30 năm. Điều khác biệt chính là cách con người đưa nó vào đời sống hiện đại. Khi kết hợp cùng internet, những khả năng mà piano tự động mang lại trở nên vô tận.
Hãy tưởng tượng bạn đang ngồi trong phòng khách, thưởng thức một buổi hòa nhạc trên màn hình lớn. Và ngay trước mặt bạn, cây đàn piano bắt đầu vang lên, từng nốt nhạc khớp tuyệt đối với bàn tay nghệ sĩ ngoài kia. Không phải qua loa, không phải qua tai nghe – mà chính cây đàn của bạn đang cất lời ca.
Bạn muốn có chút nhạc nền du dương trong nhà? Chỉ cần chọn một “đài phát thanh piano tự động” trực tuyến, và ngay lập tức, đàn sẽ ngân lên Jazz, Classical hay bất cứ thể loại nào bạn ưa thích. Với công nghệ Bluetooth, chỉ bằng vài chạm trên điện thoại hay đồng hồ thông minh, bạn đã có thể chọn bài, chỉnh âm lượng theo ý muốn.
Các hãng sản xuất cũng không ngừng sáng tạo. Yamaha chuẩn bị ra mắt ứng dụng ghi âm và phát lại tiện dụng. Pianodisc cải tiến ứng dụng lưu trữ và quản lý kho nhạc. Thậm chí, giáo dục từ xa nay có thể bước sang một kỷ nguyên mới: thầy ở Mỹ dạy trò ở châu Á, hai cây đàn vang lên đồng bộ như thể đang ngồi cạnh nhau. Ông bà có thể lắng nghe cháu mình tập đàn ở nửa vòng trái đất xa xôi. Những khoảng cách tưởng chừng không thể vượt qua giờ được xóa nhòa bằng âm nhạc.
Có người từng hỏi: “Đã biết chơi đàn rồi thì cần gì đến piano tự động?” Câu trả lời thật đơn giản: chúng ta không chỉ yêu thích chơi đàn, mà còn khao khát được lắng nghe. Được nghe một nghệ sĩ khác thổi hồn vào chính cây đàn trong nhà mình, đôi khi, như một luồng gió mới mẻ và đầy cảm hứng. Tôi còn nhớ lần Steinway trình diễn Gershwin tại NAMM show: không phải bản thu méo mó, lẫn tạp âm từ đĩa 78 vòng của thế kỷ trước, mà là Gershwin hiện lên sống động, trong trẻo, như thể ông vừa bước ra khỏi phòng thu.
Tôi cũng nhớ đến người bạn già chưa từng học piano bài bản. Thầy dạy duy nhất của ông chính là… những cuộn giấy. Ông đặt tay lên phím đàn đang tự động hạ xuống, học theo từng nốt nhạc, tua lại, chơi đi chơi lại cho đến khi thuộc lòng. Ai đó có thể coi đó là một cách học “ăn gian”, nhưng như Oscar Wilde từng nói: “Bắt chước là hình thức cao nhất của sự tôn vinh.”
Ngày nay, piano tự động không còn là trò giải trí xa xỉ của quá khứ. Nó là nhịp cầu nối giữa truyền thống và công nghệ, giữa ký ức và hiện tại. Từ Steinway Spirio, Yamaha Disklavier, QRS đến Pianodisc – tất cả đang cùng viết tiếp câu chuyện của nhạc cụ trăm tuổi này với một khát vọng: để một ngày nào đó, trong mỗi mái nhà đều có thể vang lên tiếng đàn, không chỉ qua bản thu âm, mà qua chính những phím đàn sống động đang ngân vang ngay trước mắt.